İran'daki Kaşkay -ya da Kaşkai- Türkleri hakkında, Türkiye'de, birkaç kitap dışında, ciddi bir çalışma yoktur, yayınlanan haberlerde ve yazılan makalelerde de bu Türk boyunun adının bile doğru dürüst yazılmadığı görülür. Ortalıkta dolaşan bilgilerin bir kısmı da İngiliz orjinlidir. 

 

Kaşkay Türkleri, İran'ın Kuzey Batı'sında yaşayan Azerbaycan Türkleri ile, Kuzey Doğu'daki İran Türkmenistanı Türklerinden ayrı olup, merkezi Şiraz olan Fars eyaletinin Kaşkay vilayetinde yaşarlar. Cesaretleriyle ün yapmış Kaşkay'ların nüfusu konusunda farklı rakamlar ileri sürülmektedir. 1870'te sayıları 60.000 aile olarak tahmin edilmişlerdi. 1950'lerde, Kaşkay nüfusunun 1 milyonu aşkın olduğu gündeme geldi. 

 

Çok usta binici, atıcı ve cengaver olan bu Türkler, örf ve adetlerine göre, her ailenin bir muharip vermesi usulüyle, 40-50 bin atlı savaşçı çıkarabiliyorlardı. Yiyecek kıtlığı, hayvan ve silah yokluğuna rağmen, 1. Dünya Savaşı sırasında, Almanlarla ve bizimle beraber İngilizlere karşı savaşmak üzere asker çıkarmışlardı. İran Türkleri'nin en dinamik kesimini oluşturan Kaşkay'ların başında "İlhan" adını taşıyan bir reis durur. O'nun yanında, sayıları 12 olarak kabul edilen, her kabilenin bir "İlbeyi" vardır. Kabilenin başında ise "Kalantar" durmaktadır. Kalantar'ı, Kethüda ve Aksakallar takip eder İlhan'larına sımsıkı bağlı olan Kaşkay'lar, Tahran'dan tayin olunan valilere hiçbir zaman itaat etmemişlerdir. Merkezi hükümetin memurlarını da tanımazlar. Bu sebepledir ki, Kaçar hanedanı devrinde ve ondan önce, İlhanların hükümranlıklarını tanımak mecburiyetinde kalan İran hükümeti, vergi tahsilatını da bu sayede tahakkuk ettirebiliyordu. 

 

Kaçarlar'a son veren Rıza Han Pehlevi, Kaşkay'ların hürriyetine son vermek isteyince umumi bir ayaklanma çıktı. 2. Dünya Savaşı sırasında İran, İngiltere ve Rusya tarafından işgal edilince, merkezi hükümetin otoritesi sarsıldı ve Kaşkay'lar yeniden güçlendiler. 

 

1976 yılı Ocak ayının başında, İran televizyonunda, Türklerin Ermenilere katliam yaptığı iddiasını tekrarlayan bir programa yer verilince, buna karşılık olduğu sanılan ve 20 Ocak günü -Şaban Karataş, 19 Ocak 1976 günü TRT genel müdürü olarak atanmıştı- gecesi TRT'de yayınlanan proğramda, ilk kez, İran nüfusunun yarısından fazlasının Türk asıllı olduğu ve İranlıların mecburi Farsça öğrenimi ile Türkçeyi unutturmaya çalıştıkları açıklanmıştır. "Halaçça... Bir Türk Lehçesi" adlı proğramda şöyle denilmiştir. "1.000 yıl Türk egemenliğinde kalan İran'ın hemen her bölgesinde yaşayan Türkler vardır. Batı İran'da Azeriler, Doğu'da Türkmenler ve Horasan Türkleri, Güney'de Kaşkay ve Eynalhi'ler, İran nüfusunun çoğunluğunu oluştururlar." 

 

Kafkasya ve İran üzerinden Basra Körfezi'ne oradan da Hint Okyanusu'na ulaşmak isteyen Rusya ise, Kaşkay'ların dil, folklor ve tarihlerini incelemeye daha Çarlar döneminde başlamıştır. 

 

Türk olmayan unsurlarla çevrili bir halde yaşayan Kaşkay'ların varlığına radikal Fars milliyetçileri tahammül edememekte, onların Türkleşmiş Fars olduklarını ileri sürmekte ve CIA'yle işbirliği yapmakla suçlamaktalar. 

 

Fransız Gizli Servisi, Temmuz 1950'de Kürtlerimiz hakkında şu tespitte bulunur: "Bunlar (Kürtler) Doğu memleketlerinin en iyi savaşçılarıdır. Ayrı bir millettir ve bu ayrılığın şuuruna varmışladır." 

 

İran; Orta Asya'da, Balkanlarda, hemen yanı başımızda Irak'ta ve Suriye'de faaliyette. Daha da önemlisi Batı'yla anlaşan İran, Türk ve Sünni İslam dünyasına karşı, geçmişte oynadığı tarihi rolü bir kez daha oynayacak gibi görünmekte. En azından bu sebeplerle "savaşçı ve şuurlu" Kaşkay'lar, üzerinde çalışılması gereken bir konu olarak önümüzde durmaktadır. 

 

Büyük aktör olmaya heveslenen, büyük sorulara cevap arar ve onları çözer. Küçük sorunlarla uğraşarak büyük olunmaz.